Dobra, dobra, ale czym właściwie jest ów "wgląd"?
Houston, mamy problem...
Wyobraźcie sobie taką sytuację: stoicie przed jakimś bardzo złożonym problemem. Może to być zadanie matematyczne, problem logiczny lub logistyczny, coś związanego z łączeniem faktów, zagadka lub układanka - natura problemu może być różna. W każdym razie zadanie przerasta was, wydaje się niemożliwe do wykonania, możecie mieć wrażenie że nie ma sensu i nie ma dobrej odpowiedzi.
Inkubacja
Po licznych próbach rozwiązania problemu i narastającej frustracji oraz zmęczenia - poddajecie się. Rezygnujecie z dalszego rozwiązywania albo decydujecie się zrobić sobie dłuższą przerwę i kompletnie odrywacie się od zadania. Taką przerwę w rozwiązywaniu problemu określa się jako inkubacja. Jest ona kluczowa, ponieważ "rozluźnia" sztywne, skupione na problemie procesy poznawcze, jednocześnie pozwalając większej ilości bodźców wpłynąć do naszego pola percepcyjnego.
Wgląd
Inkubacja (prawie) zawsze poprzedza wgląd. Wglądem* nazywamy nagłą zmianę percepcji problemu, która prowadzi do jego dogłębnego zrozumienia i zwykle do prędkiego rozwiązania. Innymi słowy, restrukturyzujemy sam problem, który jak się okazało polegał trochę na czymś innym niż nam podpowiadał wcześniej umysł. Zapewne doświadczyliście coś podobnego wiele razy - towarzyszy temu nagłe uczucie które można by określić jako "Ahaa!". Archimedes odkrywając podstawowe prawo hydrostatyki i krzycząc sławetne "Eureka!" z pewnością doświadczył wglądu.
*Wgląd w kontekście terapeutycznym ma trochę inne znaczenie, ale o tym może innym razem.
Jak psychologia tłumaczy to zjawisko?
Jak to często bywa w psychologii, nie udało się jednoznacznie odpowiedzieć jakie procesy stoją za zjawiskiem wglądu. Istnieją trzy główne stanowiska, każde w jakiś sposób wartościowe i wzbogacające naszą wiedzę w tym obszarze:
Stanowisko 1: odwoływanie się do doświadczenia
Według tego stanowiska, procesy stojące za wglądem nie różnią się znacząco od "zwykłego" rozwiązywania problemów, a wrażenie nagłości doświadczenia jest iluzoryczne. Jednostka cały czas "szuka" w swojej pamięci wiedzy i doświadczenia mogącego pomóc w restrukturyzowaniu problemu lub podzieleniu go na listę podproblemów. Może zachodzić także próba modyfikacji własnego doświadczenia tak, by pasowało do problemu (czyli próbujemy nadać rzeczom które znamy nowy sens w kontekście problemu). Większość z tych procesów może zachodzić nieświadomie, co daje iluzje "spadnięcia z nieba".
Stanowisko 2: upraszczanie problemu
Naprawdę trudne problemy, zwłaszcza naukowe, są niezwykle złożone. Liczba "obiektów" (reprezentacji umysłowych), które nasz umysł musi utrzymywać w pamięci roboczej jest niezwykle wielka. Dlatego według naukowców popierających to stanowisko, kluczem do wglądu jest mechanizm upraszczania problemu. Jest to możliwe dzięki dwóm procesom:
- oswajanie problemu - polega na uczeniu się i zapamiętywaniu różnych elementów problemu oraz powiązań między nimi, dzięki czemu jest on prostszy do opisania oraz przywołania w pamięci
- selektywne zapominanie - polega na stopniowym zapominaniu mniej ważnych, nieprzydatnych informacji dotyczących problemu, które tylko utrudniają jego rozwiązywanie.
W wyniku wielu takich "cykli" oswajania i zapominania problem zostaje na tyle uproszczony, że spokojnie "mieści się" w pamięci krótkotrwałej, dzięki czemu wydaje się banalny i łatwy do rozwiązania :)
Stanowisko 3: oportunistyczna asymilacja
Trzecie stanowisko podkreśla rolę fazy inkubacji. W czasie inkubacji, mimo że nie pracujemy chwilowo nad problemem, nasze zmysły są uwrażliwione na wszelkie informacje które w jakiś sposób niego dotyczą. Tak więc gdy w polu percepcyjnym pojawi się przypadkowo informacja, która w jakiś sposób może pomóc w jego rozwiązaniu - nasz umysł chwyta się jej i szybko "łączy fakty". Mechanizm ten nazywa się oportunistyczną asymilacją.
Łamigłówka
Spróbuj połączyć wszystkie kropki czterema liniami prostymi, nie odrywając ręki od monitora. Możesz także narysować kropki i spróbować zrobić to nie odrywając długopisu od kartki. Bez wglądu może być ciężko!
Czasami tym co blokuje nas w rozwiązaniu problemu są zbędne informacje o problemie (które myślimy, że trzeba wykorzystać i połączyć z resztą informacji) lub nasze wewnętrzne założenia, które w cale nie występują w poleceniu!
Pamiętajcie więc, warto robić choć kilkuminutowe przerwy przy silnym głowieniu się nad problemem, gdyż może to nam pomóc w jego rozwiązaniu!