Nieszpory Sycylijskie - spontaniczne powstanie ludowe czy spisek po...

Z entuzjazmem przeczytałem artykuł @lesiopm na temat dramatycznych wydarzeń w czasie tak zwanych Nieszporów Sycylijskich w 1282r. w Palermo. Bardzo dziękuję @lesiopm za świetne opracowanie i bardzo zgrabny stylistycznie artykuł. Chciałbym się jednak odnieść do zawartego w nim założenia, iż Nieszpory Sycylijskie były powszechnym i spontanicznym ludowym powstaniem przeciwko francuskim Andegawenom. Historycznie, ma to o tyle znaczenie, że konflikt pomiędzy sycylijskimi i katalońskimi Hohenstaufami a Andegawenami miał głęboki wpływ na układ sił politycznych w Europie, oraz paradoksalnie, niemalże doprowadził do zjednoczenia chrześcijaństwa, które od 1054r. pozostawało w rozbiciu na dwa niezależne kościoły – Katolicki oraz Prawosławny.

Fot. Nieszpory Sycylijskie - Francesco Hayez, Wikimedia, CC.

Wydarzeniom politycznym dużej wagi często towarzyszyły zawiłe działania dyplomatyczne, międzydynastyczne małżeństwa oraz tajne misje. Nie inaczej było w przypadku Nieszporów Sycylijskich, które zostały sprytnie zainspirowane przez Aragończyków i Bizantyńczyków. Oczywiście, motywem działania nie była sama chęć objęcia tronu historycznego Królestwa Sycylii przez Aragaończyków, ani także wyzwolenie mieszkańców Sycylii spod ciężkiego jarzma danin podatkowych na rzecz andegaweńskiego suwerena, ale groźba ambitnej wizja odbicia Konstantynopola z rąk bizantyńskich Paleologów i ustanowienie przez Andegawenów bezwzględnego panowania w basenie Morza Śródziemnego.

Fot. Kościół Santa Maria dell'Ammiraglio w Palermo. Po zwycięskim powstaniu przeciwko Andegawenom, spotkali się w nim najważniejsi sycylijscy baronowie. Wezwano wówczas Piotra Aragońskiego do objęcia władzy na wyspie i zaoferowano mu koronę Królestwa Sycylii. Źródło: fotografia własna.

Pokonanie przez Karola Andegaweńskiego następców Fryderyka II – Manfreda oraz Konrada – dało mu w 1266r. koronę Sycylii. Z kolei dzięki zręcznej grze dyplomatycznej, poprzez ożenek z Marią z Antiochii – ostatnim żyjącym spadkobiercą Królestwa Jerozolimskiego – pozbawił Hohenstaufów praw do dzierżonej przez nich wcześniej władzy w Jerozolimie. Mając wsparcie papieża z Rzymu, oraz włoskich gwelfów, nowy władca Sycylii marzył teraz o zajęciu słabnącego Bizancjum, oraz tytule cesarskim, który od śmierci Fryderyka II nie był nikomu nadany. Sam Karol był władcą dumnym, bardzo ambitnym, o silnych cechach przywódczych. Jego postać budziła strach w całej śródziemnomorskiej Europie. Posiadał bardzo dobre wykształcenie i zimny charakter, a na jego twarzy rzadko kiedy gościł uśmiech (Amari, 1850, str. 117).

Beczka prochu

Dla Karola Andegaweńskiego Sycylia miała stanowić militarne, gospodarcze oraz logistyczne zaplecze w konflikcie z Konstantynopolem. Strategicznie ulokowana wyspa, była idealnym miejscem dla 100 galer, 200 morskich jednostek transportowych, oraz kawalerii w liczbie 10.000 (Dummet, 2015, str. 75). Niestety Karol nie tylko nie docenił Sycylijczyków i Aragończyków, ale i śmiertelnie obraził tych pierwszych, przybywając do Palermo tylko jeden raz, a za siedzibę obierając Neapol. Sycylia rządzona była poprzez urzędującego w Messynie wice-króla – Herberta Orleańskiego – oraz sieć ponad 40 zamków rozsianych po całej wyspie. Przygotowania do ekspedycji przeciwko cesarzowi Bizancjum – Michałowi VIII z dynastii Paleologów – zbiegły się z pogłębiającym kryzysem w Konstantynopolu; na granicy z Turcją oraz w Albanii wybuchły walki a cesarz został ekskomunikowany przez papieża w Rzymie. W akcie desperacji cesarz Michał chciał nawet zawrzeć pokój, przywracając na łono chrześcijaństwa jeden, wspólny, zjednoczony kościół chrześcijański. Niestety bizantyńscy możnowładcy i społeczeństwo stanowczo odrzuciły ugodę. Cesarz zmuszony był szukać innego rozwiązania. Niezadowolenie sycylijskich baronów jak i całego społeczeństwa okazało się dla włoskich gibelinów, bizantyńskiego cesarza, oraz Aragończyków z dworu królewskiego w Barcelonie, znakomitym katalizatorem, który przyczynił się do powstania koalicji przeciwko Andegawenom. Beczka prochu już była na miejscu. Teraz trzeba było podpalić lont.

Konspiracja

Żoną Piotra Aragońskiego była Konstancja – córka Manfreda. Dzięki temu, razem reprezentowali bezpośrednią linię kontynuacyjną dynastii Hohenstaufów, w związku z czym, Piotr mógł wysunąć roszczenia terytorialne co do Sycylii. Dla aragońskiego dworu Sycylia miała także znaczenie gospodarcze; barceloński port był głównym katalońskim ośrodkiem wymiany surowców rolnynych, oraz materiałów tekstylnych. Napięcie polityczne wywołane ambicjami Karola sprawiło, że Barcelona zaczęła przyciągać gibelinów, którzy wcześniej służyli i popierali Fryderyka II i jego syna Manfreda. Na aragoński dwór przybył legendarny doktor i profesor medycyny z Salerno – Jan z Procidy. Fryderyk II obdarzył go niebywałym zaufaniem. Włoch został jego osobistym lekarzem, doradcą, specjalnym wysłannikiem dyplomatycznym, oraz prywatnym nauczycielem jego syna Manfreda. Przypuszcza się, że po zajęciu przez Karola południowych Włoszech, Francuscy urzędnicy, którzy w wojskowej asyście przybyli, aby skonfiskować podarowany wcześniej przez Fryderyka II majątek ziemski Jana, zgwałcili jego córkę, oraz zabili synów. Na dworze Piotra Aragońskiego Jan odpowiadał za sprawy zagraniczne. Anty-andegaweńska konspiracja zaczęła nabierać rozpędu.

Fot. Normańska Katedra w Palermo. Miejsce pochówku między innymi Rogera II, Fryderyka II oraz Konstancji. Źródło: fotografia własna.

Postać i działalność Jana z Procidy owiana jest wieloma legendami. Nie jest łatwo przedrzeć się przez gąszcz ustnych sycylijskich historii o jego bohaterstwie i dotrzeć do rzetelnych informacji. Wiadomo jednak, że podróżował z misją dyplomatyczną między dworami Hiszpanii, gibelińskimi miastami Italii, Rzymem a Konstantynopolem, spiskując i budując sojusze przeciwko Karolowi. W 1279r. był w Konstantynopolu gdzie próbował przekonać cesarza Michała do koalicji. Jednak ten, dopiero po zgodzie papieża Mikołaja III, który z podejrzeniem odnosił się do ambicji Karola, zgodził się na udział w sojuszu. Z początkiem 1281r. przygotowania do konfliktu ruszyły pełną parą; Konstantynopol dostarczył niezbędnych finansów, przekazując Piotrowi w Barcelonie 30.000 uncji złota, Aragończycy odpowiadali za wojska, Genua za okręty, a Sycylia za wsparcie w postaci ludowej rebelii przeciwko Karolowi (Dummett, 2015, str. 76). Niestety bardzo mało wiemy o przebiegu misji Jana z Procidy na samej Sycylii. Według XIII-wiecznego florentyńskiego kronikarza i polityka – Brunetto Latini – Jan spotkał się z lokalnymi baronami – prawdopodobnie między innymi z Walterem z Caltagirone, Alaimo z Lentini oraz Palmieri Abbate – w celu ustalenia logistyki oraz warunków politycznych rebelii (Runciman, 1958, str. 212). Aragoński wysłannik przekonywał, że król Piotr „przygotował wielką flotę z najlepszymi żeglarzami” dowodzoną przez Rogera Lauria, który jest „najlepszym admirałem na całym świecie, lojalnym królowi Aragonii, i prawdziwym wojownikiem, który szczerze nienawidzi Francuzów”, w związku z czym „nie będzie lepszego okazji” do obalenia rządów Andegawenów na Sycylii (cyt. za Dummett, 2015, str. 77).

Moranu li Francisi! – śmierć Francuzom!

Baronowie i mieszkańcy Sycylii długo nie czekali. 30 marca 1282r. kościelne dzwony wzywające do ludowego powstania rozbrzmiały w całym Palermo. Domy wielu Francuzów zostały wcześnie oznaczone, dzięki czemu powstańcy błyskawicznie przejęli dominację na wyspie (Dummett, 2015, str. 77). Kilka tysięcy Francuzów zginęło w krwawiej vendetcie – wojskowi, urzędnicy, mnisi, kobiety, a nawet dzieci. Najwyższy andegaweński urzędnik Sycylii – Jan z Saint-Remy – schronił się przed rebelią na zamku Palazzo dei Normanni, skąd następnie zbiegł do znajdującej się 35 kilometrów od Palermo Vicarii. Jednak następnego dnia w czasie oblężenia fortecy zginął od strzały łucznika. Stolica znalazła się w rękach powstańców, a tymczasową władze przejęła rada baronów z Rogerem Mastrangelo na czele. Andegaweńska flagi zostały zerwane i zastąpione imperialnym orłem Fryderyka II. Po wyspie rozesłani zostali posłańcy z informacją o powstaniu, do którego zaczęły przyłączać się kolejne miasta; jako pierwsze Corleone i Calatafimi. W połowie kwietnia prawie cała wyspa była już w sycylijskich rękach. Messyna – bastion Andegawenów gdzie stacjonowała flota Karola – formalnie przyłączyła się do powstania 30 kwietnia (najprawdopodobniej po otrzymaniu z Konstantynopola znacznej sumy pieniężnej). Część okrętów przygotowywana do podboju Cesarstwa Bizantyńskiego została zniszczona. Karol musiał więc zmienić pierwotny plany wojenne przeciwko Konstantynopolowi i uporządkować sprawy na Sycylii, na co on i jego następcy potrzebowali aż 20 lat. Wojna zakończyła się w 1302r. Ostatecznie, zgodnie z traktatem w Caltabellotta Andegawenowie utracili Sycylię na rzecz syna Piotra Andegaweńskiego i Konstancji – Fryderyka III. Pokój został ratyfikowany przez papieża i przypieczętowany związkiem małżeńskim Fryderyka III z córką Karola Andegaweńskiego – Eleonorą.

Fotografia po lewej: Palazzo dei Normanni - zamek normański w który Jan z Saint-Remy schronił się przed sycylijskimi powstańcami. Fotografia po prawej: bizantyńska mozaika z Kościóła Santa Maria dell'Ammiraglio, przedstawiająca Rogera II Hauteville, odbierającego koronę Królestwa Sycylii z rąk samego Chrystusa. Źródło: fotografia własna.

Podsumowując, ponad 15 lat drakońskich rządów Karola wzbudziło w Sycylijczykach niepohamowane pragnienie uwolnienia się nie tylko od podatkowej tyranii, ale także upokorzenia jakiego doświadczali ze strony francuskich Andegawenów. Dumni potomkowie dzielnych Normanów – wielkiego Roberta Guiscarda, oraz charyzmatycznego króla Rogera II Hauteville – czuli się zmuszani do ciężkiej pracy na rzecz swoich francuskich okupantów, a przeciwko swoim wschodnim przyjaciołom. Omnipotencja i ignorancja Andegawenów sprawiła, że nie docenili zarówno aragońskich kontynuatorów linii Hohenstaufów jak i słabego już Cesarstwa Bizantyńskiego. Obie siły, z nożem na gardle, zdołały w mistrzowski sposób skatalizować niezadowolenie na Sycylii, podważając imperialne ambicje Karola, co ostatecznie uratowało Konstantynopol od andegaweńskiej inwazji.

@cezarys

Przypisy:

Amari, M. 1850, History of the War of the Sicilian Vespers, R.Bentley.
Dummett, J. 2015, Palermo. City of Kings. The Heart of Sicily, I.B.Tauris & Co. Ltd.
Runciman, S. 1958, The Sicilian Vespers: A History of the Mediterranean World in the Later Thirteenth Century, Cambridge University Press.

Powyższy artykuł powstał w ramach #tematygodnia i jest ripostą do wpisu @lesiopm pod tytułem Zdarzyło to się... 736 lata temu. Nieszpory Sycylijskie.

Nieszpory Sycylijskie - spontaniczne powstanie ludowe czy spisek polityczny i konspiracja? [TemaTYgodnia - RIposta]